ԶՎԱՐԹՆՈՑ ԿԱՄ ԼԵԳԵՆԴ ԼԵԳԵՆԴԻ ՄԱՍԻՆ (ՄԱՍ 2)` ՆԻԼՍԲՈՐՅԱՆ ԱՂՅՈՒՍԱԿ(ԲԱՑԱՌԻԿ)
Ելնելով այն հանգամանքից, որ տաճարը կառուցվել է որպես կաթողիկոսական նստավայր, բացի մայր տաճարից, այն նաև մի ամբողջ վանական համալիր էր: Եկեղեցին կազմված է կաթողիկոսի նստավայրից, վանականների համար նախտեսված խցերից, կից կառուցված է բաղնիքը: Բաղնիքը բաղկացած է եղել երկու ինքնուրույն թևեր ունեցող սրահներից՝ աշխարհիկ սպասավորների և հոգևոր դասի համար: Սրահների միջև ընդհանուրը եղել են միայն կրակարանն ու տաք ջրի կաթսան: Բաղնիքն ունեցել է գեղեցիկ հարդարանք և ստորգետնյա ջեռուցման համակարգ /հիպոկաուստ/ինչպես եղել է և Գառնու հեթանոսական տաճարում: Կաթողիկոսի նստավայրը կազմված է գահասրահից, սյունազարդ դահլիճից և տնտեսական նշանակության սենյակներից: Ենթադրվում է որ եղել է նաև ամաններ լվանալու հատուկ սենյակ, քանի որ պատի միջից ջրահեռացման խողովակ է գտնվել: կազմաված 4 կիսաշրջաններից: 3 կիսաշրջանները կազմված են սյուներից
Տաճարի մեջտեղը խաչ էվեցական սյուն: Չորրորդ կիսասյունը խաչի թևը, հոծ պատ է, որտեղ գտնվել է խորանը: Տաճարը կառուցված է որս հիմքերիչորս հենասյուների վրա, որի շուրջ դասավորված են գմբեթները: Դրանք խորհրդանշում են բնության չորս տարերքները հող, ջուր, օդ, կրակ:
Կան խաղողի հնձանափոսեր, և գինի պատրաստելու համար հատուկ սենյակ:
Ենթադրվում է, որ ճարտարապետը եղել է Յոհան անունով մի մարդ: Տաճարի վրա կան պատկերաքանդակներ, որոնք ենթադրվում է, որ տաճարը կառուցող շինարարներն են, կամ կառուցումը հովանավորող մեկենասները: Իսկ պատկերաքանդակներից մեկի վրա հայերեն տառերով քանդակված էր Յոհան անունը:
Տաճարի արտաքին տեսքի հետ կապված կան մի քանի կարծիքներ, սակայն հիմա ընդունված է Թորամանյանի վերակառուցումը, քանի որ չգտնվեցին ավելի խելամիտ ու ապացուցված տարբերակներ: Վերակառուցման մակետը պահպանվում է ավերակներին կից թանգարանում: Ընդհանուր տաճարը եղել է կլոր, բայց արրտաքինից բազմանիստառաջին հարկաբաժինը 32 նիստ(միջնրմ, պատուհան), երկրորդ հարկաբաժինը 32 նիստ, երրորդ հարկաբաժինը 16 նիստ:Ահա այստեղ է կայանում հայ մտքի ու Աստվածային ուժի հանճարը: Կան կարծիքներ, որ նիստերի թվերը կապված են Աստծո կողմից ստեղծված նյութական աշխարհի տարրերի համակարգի հետ: այսինքն տարրեի պարբերական շարքը, շարել է ոչ թե Մենդելեևի նման, այլ յուրովի
Դանիացի ֆիզիկոս Նիլս Բորը, Մենդելեևի պարբերական աղյուսակըուղղահայաց,այսինքն նա իր գծապատկերի պարբերական շարքով ակամա տվել է հայոց Զվարթնոցի գծապատկերը: Ապշելու նույնություն է, որ Զվարթնոցի առաջին հարկի պատուհանների քանակը, և նիլսբորյան պարբերական շարքի հիմքի տարրերի քանակը նույնն է32, գագաթին16-16: Ստացվում է, որ Զվարթնոցի մայր տաճարը Աստծո կողմից ստեղծված, համակարգված նյութական աշխարհի տարրերի համակարգի մոդելն է:Ֆենոմենը կայանում է նաև նրանում, որ ժամանակաշրջանի հայտնի պատմական դեպքերը սարսափելի էին: Արաբական արշավանքների ժամանակաշրջան, պատմության արյունոտ էջեր և նմանը չունեցող ճարտարապետական կառույցներ: Իզուր չէ, որ այդ ժամանակաշրջանը հայ ճարտարապետության պատմության մեջ հայտնի է, որպես ոսկե դար: 7-րդ դարն է, երբ ուսմունքն ընդունվեց բարձրագույն հովվապետի
ՀԱԿԱՍԱԿԱՆ ԿԱՐԾԻՔՆԵՐԸ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՔԱՂԿԵԴՈՆԱԿԱՆ ԼԻՆԵԼ- ՉԼԻՆԵԼՈՒ ՇՈՒՐՋ
Ըստ տարածված կարծիքների, որոնք հայ առաքելական եկեղեցին համառորեն մերժում է, Զվարթնոցը համարվում է քաղկեդոնական եկեղեցի:
Նշեմ տարածված կարծիքներից առաջինը.
Կաթողիկոս Ներսես Գ Տայեցին եկեղեցու կառուցման ֆինանսավորումը ստացել է Կոնստանդին կայրից, որը քաղկեդոնական ուսմունքի հետևորդ էր: Ըստ այդմ էլ եկեղեցին քաղկեդոնական է համարվում
Ստացվում է, որ կառուցվել է Էջմիածնին հակաթոռ եկեղեցի, թեև համարվում էր կաթողիկոսական նստավայր:
Այս առիթով մենք զրուցեցինք հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանի հետ, ով մանրամասն բացատրեց իսկությունը.
Հայտնի է, որ 6-րդ դարի վերջերից, ի դեմս Ավանի հակաթոռ կաթողիկոսության, Հայաստանում արմատավորված և հաստատված քաղկեդոնականությունը պաշտոնական ճանաչումը ստացավ Եզր կաթողիկոսի օրոք և իրարահաջորդ մի քանի կաթողիկոսներ, մինչև Հովհան Օձնեցին, գահ բարձրացան որպես քաղկեդոնական ուսմունքի հետևորդներ, որից հայ եկեղեցին պաշտոնապես հեռացավ արաբների ճնշման տակ 726 թ. /Մանազկերտի ժողով/: Այսինքն ոչ թե միայն Զվարթնոցը, այլև ընդհանրապես 630-726 թթ. կառուցված բոլոր եկեղեցիները /իսկ այդ ժամանակաշրջանը դարերի հեռավորությունից համապատասխանում է հայ ճարտարապետության որակված և գնահատված ժամանակաշրջանին/ կառուցված են եղել որպես քաղկեդոնական տաճարներ: Այս փաստը մշտապես ու նաև ներկայումս հայ առաքելական հոգևորականությունը ամեն կերպ աշխատում է շրջանցել, լռության մատնել կամ աղավաղել: Պատճառը շատ հասկանալի է. 1700 տարվա քրիստոնյա ազգ և միայն մեկ դար և այն էլ այն դարը, երբ ազգը երես էր թեքել առաքելադավանությունից և ընդունել քաղկեդոնական ուսմունքը: Փաստն ինքնին չափազանց խոսուն է.
Իսկ այն փաստը, որը հաճախ են շահարկում, որ քաղկեդոնական եկեղեցիների վրա եղած արձանագրությունները եղել են վրացերեն լեզվով, իսկ Զվարթնոցի վրա չկա ոչ մի վրացերեն տառ անագամ, Սամվել Կարապետյանն այսպես մեկնաբանեց. Կարևոր է, որ միմյանց հետ չշփոթենք հայ իրականության մեջ գոյություն ունեցած քաղկեդոնականության երկու ժամանակաշրջանները. Առաջինըկաթողիկոսի մակարդակով, և այդ շրջանի արձանագրությունները հայերեն են /Զվարթնոց, Արուճ, Թալին, Մրեն, Բագարան, Բագավանևայլն/, իսկ երկրորդ փուլը 9-13 -րդ դարերն են, երբ քաղկեդոնականություն ըընդունվեց միայն առանձին գավառների կամ երկրամասերի /Տայք, Գուգարքիորոշգավառներ, Կամբեճանևայլն/ կամ համայնքների մակարդակով, որոնք մերժվեցին հայոց կաթողիկոս իկողմից և հայտնվեցին մեկուսացած և անտեր վիճակում, որոնց իսկույն տիրություն արեց վրաց եկեղեցին և վերջիններիս միացրեց իր եկեղեցու թեմերին: Հենց այս իրավիճակում է, որ 9-13 դդ. հայ-քաղկեդոնական եկեղեցիների վիմագրության մեծ մասը փորագրվեց վրացերենով:
Ահա սա էր նաև տարածված կարծիքներից մեկի պատճառը, որ իբր Զվարթնոցը քանդվել է հենց ժողովրդի ձեռքով, ինչը չնյած մերժվել բազում պատմաբանների կողմից:
Եվ այսպես, մենք ձեզ ներկայացրինք հայ ճարտարապետական արվեստի աննախադեպ մի կոթող, որի շուրջ վեճերն ու տարակարծությունները շարունակվում են մինչև այժմ:
ՀԱՅՈՑ ԹԱՆԳԱՐԱՆ 